UPACARA ADAT JAWA (DENGAN BAHASA JAWA)

UPACARA ADAT JAWA (DENGAN BAHASA JAWA)
Mangertosi Tata Upacara Penganten Adat Jawa

     Polokrami inggih menika sawijinipun rerangken upacara ingkang dipun lampahi antawisipun priya lan wanita kangge ngalalaken sedaya tumindak ingkang magepokan kaliyan panggesangan salakirabi kangge mujudaken sawijinipun balesorah. Kangge nglampahi polokrami, tiyang jawi mesti madosi dinten ingkang sae, pramila kedah disuwunaken pirembugan saking para winasis petungan dinten adhedasar patokan primbon jawi lan agami.

     Sakderengipun polokrami katidakaken, wonten pinten-pinten bab ingkang kedah dipun tindakaken, sae kangge calon penganten kakung menapadene putri. Miterat Sumarsono (2007), tata upacara polokrami adat jawi inggih punika :

Kaping 1 (antawicara)

Inggih punika pangandikan antawisipun pihak ingkang badhe kagungan kajat mantu kaliyan pihak calon besan, saking pangandikan sepisan dumugi anggenipun nglamar saha nemtokaken dinten ingkang gumathok (gethok dina)

Kaping 2 (Paseksen)

Babak punika mujudaken kangge ngiyataken rembag ingkang disekseni kadang sanes utawi pinusepuh lan sesepuh kiwa tengenipun dalemipun, kanthi rantamaning acara inggih punika :

1.      Srah-srahan

Inggih punika nyaosaken saprangkat jangkepan sarana kangge nglancaraken kaleksananipun kajat ngantos dumugi purna. Menggah saprangkat jangkepan sarana inggih punika.

I)        Sesupe Jane

Ingkang dipun damel bunder boten wonten pedhotipun. Supados katresnan piyambakipunboten pedhot sedangunipun gesang.

II)      Saprangken ageman putri

Maknanipun satunggal la satunggalipun kedah pinter nyimpen pewados dhumateng tiyang sanes.

III)    Paesan ingkang kadamel saking emas, inten, lan sak panunggale

Ngemu surasa supados calon penganten saget nyupadi supados sumunar lan boten damel suwaning penganten priya.

IV)    Jajanan pasar

Kadadosan saking jadah, lapis, wajik, jenang ingkang sedanten kadamel saking beras ketan. Beras ketan sakderengipun diolah hambur, ananging saksampunipun diolah,wujudipun dados rumaket. Sakmenika ugi pangarep-arep temanten kekalih supados saget raket saklawasipun.

V)      Woh-wohan

VI)    Godhong suruh

Godhong suruh punika ngajeng lan wingkingipun benten warna. Ananging menawi dimamah rasanipun sami mawon. Sakmenika anggadahi surasa menawi temanten kekalih saget jumbuh, tanpa ngorbanaken benten pamawas.

2.      Paningsetan

Lambang kekiyatanipun pangandikan temanten saget ngawujudaken paningset ingkang ditengeri dening tukar kalpika dening calon temanten kekalih.

3.      Asok tukon

Inggih menika nyaosaken tukonarupi arta kagem mbiyantu keluwarga penganten putri.

4.      Gethok dina

Nggethokaken dinten kagem ijab qabul lan resepsi. Biyasanipun, keluwarga penganten putri nggethokaken dinten ijab qabul saking para winasis petungan dinten

Kaping  3 (siyaga)

Wonten ing babak punika, ingkang gadhah kajat nyedah para sesepuh lan pinisepuh ugi sanak kadang, kagem ambentuk panitiya kagem nglampahi kegiyatan upacara-upacara adat wonten ing dinten kajatan. Ingakng dipun cepakaken antawisipun :

1.      Sedahan

         Inggih menika ngrakit sedahan ngantos dumugi panganduman.

2.      Kumbakarnan

3.      Jenggolan utawi Jonggolan

Calon temanten kekalih lapor dhateng KUA. Tata cara menika asring dipunwestani tandhakan utawi tandhan, artosipun maringi tanda ing KPS menawi badhe wonten kajatan mantu, kanthi ijab qabul.

Kaping 4 (Rantamaning Upacara)

Wonten pirang-pirang perkawis wonten ing babak punika, antawisipun :

1.      Pasang tratag lan Tarub

Pasang tratag ingkang dilajengaken pasang tarub. Ciri tarub inggih menika  ingkang mokoki rerenggan janur lan paesan liya kanthi manca warni

2.      Kembar Mayang

Saking tembung kembar tegesipun sami, kaliyan mayang tegesipun sekar jambe utawi Kalpataru Dewandaru, lambang karemenan lan sugeng. Wondene kawiwahan sampun cekap, kembar mayang dilabuh wonten ing  prapatan mergi, samudra, lan sapanunggalanipun kagem maksud supados pengantin ugi eling kaliyan asal-usul gesangipun inggih punika saking Bapak kaliyan Ibu dumados perantaranipun Gusti Pangeran Ingkang Maha Kuwaos. Barang-barang kagem kembar mayang inggih punika:

a.      Wit gedhang  2-3, kangge paesan. Kados biasanipun dipun paringi slemek saking tabung          ingkang kadamel saking kuningan.

b.      Empring aur kangge penusuk (sujen)

c.      Janur kuning,  ± 4 lir

d.      Gegodhongan: godhong kemuning, ringin, sarta rencek-rencekipun, godhong apa-apa,          godhong girang kaliyan godhong andhong.

e.      Nanas 2, pilih ingkang sampun mateng kaliyan sami agengipun.

f.       Sekar melati kaliyan mawar merah pethak.

g.      Degan 2 dipun oncek kulitipun lan toyanipun sampun ngantos wutah. Ngandhapipun  kadamel rata supados mbok bilih diselehaken mboten ngglindhing kaliyan toyanipun wutah.

3.      Pasang tuwuhan (pasren)

Tuwuhan katrapaken wonten lawang tumuju papan lenggah pengantin. Tuwuhan kados biasanipun inggih punika wit-witan ingkang nggadhahi makna:

a.       Janur

Mugi supados penganten ingkang nggadhahi nur utawi cahya terang saking Ingkang Maha Kuwaos.

b.      Godhong Kluwih

Mugi kajatanipun mboten wonten kekiranganipun, mbokbilih malah angsal kaluwihan saking ingkang dietangaken.

c.       Godhong waringin lan rencek-rencekipun

Dipendhet saking tembung pengen , tegesipun cita-cita ingkang diremenaken mugi-mugi katindakaken.

d.      Godhong dadap serep

Saking tembung rep, tegesipun adem, teduh, tentrem, lan mboten wonten gangguan.

e.       Pari sewuli

Nggadhahi teges, saya wonten isinipun saya merunduk. Mugi kedah kaluwihan lan kacukupan gesangipun, saya entheng suku kaliyan astanipun kaliyan kedah siyap mbiyantu sami ingkang kakirangan.

f.        Cengkir gadhing

Toya degan, inggih punika toya suci resik, kang lambing menika mugi tresna piyambakipun tetep suci dumugi akhir hayatipun.

g.      Setundhun gedhang raja suluhan

Mugi mbenjang nggadhahi wateg ingkang sami kaliayan raja hambeg para marta ingkang ngutamaken kepentingan umum.

h.      Tebu ulung watangan

Antepanipun kalbu, yen sampun mantep nemtoken pilihan, mboten menga-mengo tengen kaliyan kiwa mlalih.

i.        Sekar kaliyan woh kapas

Mugi kekalih penganten mbenjang mboten kekirangan sandhang, pangan, kaliyan papan, kedah pas, mboten pas-pasan.

j.        Sekar setaman dibokor

Mugi gesangipun kekalih pengantin kedah padhang kaya dene sekar ing taman.

4.      Siraman

Ubarampe ingkang kedah disiapaken awujudipun toya sekar setaman, inggih punika toya ingkang kapendhet saking 7 sumber toya mata air ingkang disukani sekar setaman inggih menika mawar, melati kaliyan kenanga. Ingkang gadhahi tahap punika :

-         Calon pengantin nyuwun donga pangestunipun kaliyan kekalih tiyang sepuh.

-         Calon mantunipun lenggah ing tikar pandan papan siraman.

-         Calon penganten disiram kaliyan pini sepuhipun, tiyang sepuhipun, lsp.

-         Disiram ngangge toya kendhi kaliyan bapak ibunipun kaliyan dicuraken ing rai, sirah lan

         awakipun calon penganten. Menawi toya kendhinipun telas, kendhinipun lajeng dipecah  asas  kaluyan ngunjukake “niat ingsun ora mecah kendhi, nanging mecah pamore anakku asaaawadon”.

5.      Adol dhawet

Upacara menika kalaksanakaken saksampunipun siraman. Penyadenipun inggih punika ibu calon penganten putri ingkang dipunpayungi kaliyan bapakipun. Ingkang mundhut inggih punika para tamu kanthi arta pecahan kreweng . Upacara punika ngandhut pangajab supados mangke wektu upacara panggih lan walimahan, kathah tamu lan rezeki ingkang dhateng.

6.      Midodareni

Midodareni inggih menika ndalu sakderengipun akad nikah, inggih menika ndalu nguwalaken masa lajang kagem  kekalih calon penganten. Adicara punika kalaksanakaken wonten ing griyanipun calon penganten putri. Saklebetipun adicara punika wonten adicara nyantrik kangge mestekaken calon penganten kakung saged rawuh wonten ing akad nikah lan kangge bukti bilih kaluwarga calon penganten putri sampun siap nglaksanakaken  upacara wonten ing dinten saklajengipun. Midodareni saking tembung  widodareni  saklajengipun dados midodareni ingkang tegesipun ndamel kahananipun calon penganten putri kados dene widodari. Wonten ing donya pewayangan kaayunipun lan kabagusanipun calon penganten kaibarataken kayadene Dewi Kumaratih lan Dewa Kumajaya.

Kaping 5 (Pucuk adicara)

1.      Ijab qobul

Kadadosan penting wonten hajatan mantu inggih punika ijab qobul. Kekalih calon penganten  ngucapaken sumpah wonten ing ngajengipun naib ingkang dipunsaksekaken wali, pinisepuh lan tiyang sepuh kekalih kaliyan para tamu undangan. Wektu akad nikah, ibu saking kekalih, mboten ngagem subang utawi giwang supados wujudaken keprihatinan kadadosan nikahaken utawi ngentasaken putra.

2.      Upacara panggih

Wondene reroncening adicara upacara panggih inggih punika;

I.      Liron kembang mayang

Kekalih calon penganten tukar kembang mayang, gadahi teges manunggalaken cipta,rasa, lan karsa kangge sareng-sareng mujudaken kabahgyan kaliyan kawilujengan.

II.      Gantal

godhong suruh dipungulung alit dipuntaleni bolah putih ingkang dipununcalaken kaliyan piyambak-piyambak penganten, kanthi pangajab mugi sadaya godha bakal musna keno uncalan punika.

III.      Ngidak endhog

Penganten kakung ngidak endhog pitik ngantos pecah kagem simbol seksual kekalih penganten sampun pecah pamoripun. 

4.      Sukunipun temanten kakung dipun wijiki dening temanten putri

Wijik ginakaken toya sekar setaman gadhahi amakna supados winih ingkang dipun kasilaken resik saking tindakipun ingkang reged.

5.      Ngunjuk toya degan

Toya menika dipun anggep kangge lambang toya gesang, toya ingkang suci lan toya nai (manikem)

6.      Dipun kepyok ginakaken sekar warna warni

Ngandhut angen-angen supados keluwarga ingkang dipun bina saged raos suka lair  lan batinipun.

7.      Mlebet ing pasangan

Maknanipun pinanganten ingkang sampun dados pasangan gesangipun kedah siap makarya nindakake kuwajibanipun.

8.      Sindur

Sindur utawi isin mundur, tegesipun boten cepet gela ngadepi tantangan  pagesangan.

9.      Timbangan

Bapa saking temanten putri lenggah wonten ing antaranipun pasangan temanten kakung, suku ingkang kiwa dipun lenggahi temanten putri.  Isinipun pacelaton singkat antarane bapa lan ibu temanten putri  inggih punika temanten sampun imbang.

10.  Kacar-kucur

Temanten kakung ngucuraken asilipun dhumateng temanten putri ingkang awujud arta receh lan kelengkapanipun. Ngandhut artos temanten badhe tanggung jawab nyaosi nafkah dhateng keluwarganipun.

11.  Dulangan

Temanten kakung lan temanten putri pada dedulangan . wonten maknanipun tutur adilinuwih dipun lambanganken ngangge sanga tumpeng ingkang nggadahi makna:

a.       Tumpeng tunggarana             : supados kedah eling dhumateng Gusti.

b.      Tumpeng puput                       : wanton piyambak.

c.       Tumpeng bedhah Negara        : nyatunipun kakung lan putrid

d.      Tumpeng sangga langit           : bektos dhumateng tiyang sepuh

e.       Tumpeng kidang soka            : dados ageng lan alit.

f.       Tumpeng pangapit                  :  raos seneng lan duka inggih punika saking Gusti Ingkang                                                                       Maha Kuwaos

g.      Tumpeng manggada                : wonten donya punika boten wonten ingkang abadi.

h.      Tumpeng pangruwat                : kedah bektos dhumateng mara sepuhipun.

i.        Tumpeng kesawa                    : wejangan supados sregep makarya.

3.      Sungkeman

Sungkeman ungkapan bektos dhumateng tiyang sepuh, lan nyuwun donga pangestu. Caranipun jongkok, nyepeng dengkulipun tiyang sepuh temanten putri, dipun wiwiti saking temanten putri dipun dherekaken temanten kakung, lajeng dhumateng tiyang sepuhipun temanten kakung.

4.      Boyongan

Inggih menika pihak keluwarga temanten kakung mboyong temanten putri dhateng dalemipun temanten kakung saksampunipun pahargyan pawiwahan, biasanipun saksampunipun sapeken (5 dinten). 

Sumber : denyhendrawansaputra.blogspot.co.id/2014/11/tata-upacara-pernikahan-jawa-bahasa-jawa.html